სპეციალური გამოცემა

არაჯანსაღი კვება – დანაზოგი თუ ორმაგი ტვირთი ქვეყნის ეკონომიკისთვის

მოწვეული რედაქტორები :

ნინო ადამაშვილი და ფიორელა პია სალვატორე, ფოჯას უნივერსიტეტი

დალი სეხნიაშვილი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

ქვეყნის მხრიდან ჯანდაცვაზე გაწეული ხარჯების ზრდა აუმჯობესებს მოსახლეობის ჯანმრთელობის მდგომარეობას (Bein et al., 2017). თუმცა, მათ შორის არ არის პირდაპირპროპორციული კავშირი. ჯანდაცვაზე დანახარჯებსაც აქვს ზღვრული სარგებელი. გარკვეული დონის ზევით დანახარჯების ზრდას არანაირი გავლენა არ აქვს მოსახლეობის ჯანმრთელობის გაუმჯობესებაზე (Laba et al., 2015; Verulava, 2006).

გარდა ამისა, დიდი მნიშვნელობა აქვს, პრიორიტეტების განსაზღვრასა და ფინანსების სწორად განაწილებას, ჯანდაცვასთან დაკავშირებული რომელი ხარჯები დაიფაროს რა ოდენობის თანხით (Chalkidou & Appleby, 2017). ხშირად შეცდომით ჯანდაცვის ხარჯებთან აიგივებენ მხოლოდ ჯანმრთელობის პრობლემების გადაჭრის ხარჯებს. რეალურად, პრევენციისთვის ჩატარებული ნებისმიერი აქტივობაც ჯანდაცვის ხარჯებს მიეკუთვნება, როგორიცაა მაგალითად, ჯანსაღი ცხოვრების წესისა და ჯანსაღი კვების სტიმულაცია ან საკვები პროდუქტების ხარისხიანობის ზრდა. ამასთან, პრევენციაზე დახარჯული ფინანსებს მეტად ეფექტური გამოსავლიანობა აქვს, ვიდრე დაავადების მკურნალობას (Nguyen et al., 2015).

იმისათვის, რომ მოსახლეობა დავაინტერესოთ ჯანსაღი გადაწყვეტილებების მიღებაში, ჯერ მათი შესწავლაა საჭირო. სხვა სიტყვებით, საჭიროა საშუალებების მოძებნა, რაც გაზომავს მათ ემოციებსა და აღქმებს შესყიდვის გადაწყვეტილების მიღებისას (Dimara & Skuras, 2015). როდესაც მოსახლეობა კარგად ინფორმირებულია და გათავისებული აქვს შედეგები, რაც მათ ადაწყვეტილებას მოჰყვება, უფრო მარტივია, მათი ყურადღება მიიმართოს ყოველდღიური ჩვევებისკენ, შესყიდვის გადაწყვეტილების ფაქტორებისკენ, საკვების უსაფრთხოებისა და სერთიფიცირების სტანდარტებისკენ (World Economic Forum, 2017; Belletti & Marescotti, 2007; Grunert & Ramus, 2005).

როდესაც საუბარია საკვების ხარისხზე, გენეტიკურ მრავალფეროვნებაზე, კვებით გამოწვეული დაავადებების დანახარჯებსა და მსგავს საკითხებზე, მნიშვნელოვანია წარმოების მთელი ციკლის მხედველობაში მიღება “from farms to forks” (Heller & Keoleian, 2003). საკვები პროდუქტი მრავალი კომპონენტისგან შედგება, ორგანული და არაორგანული ნივთიერებებისგან, რომელსაც იღებს ორგანიზმი. სასურსათო ნედლეული და სურსათი შეიძლება დაბინძურდეს საღებავების, კონსერვანტების, ანტიოქსიდანტების გამოყენებით ან ნორმებზე გადამეტებით; პესტიციდებით; ჭურჭლიდან, ინვენტარიდან, ტარიდან და შესაფუთი მასალიდან სურსათში მოხვედრილი მავნე ნივთიერებებით; სითბური ზემოქმედების ან სხვა ტექნოლოგიური დამუშავების შედეგად წარმოქმნილი ენდოგენური ტოქსიკური ნაერთებით; სურსათის წარმოების მთელ ჯაჭვში შენახვისა და წარმოების სანიტარიულ-ჰიგიენური მოთხოვნების დაუცველობით. შესაბამისად, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება წარმოების მთელი ციკლის კონტროლს (Gaghokidze & Tabatadze, 2016).

გარდა ამისა, სურსათის, როგორც პოტენციური საფრთხის მატარებლის განხილვისას ყურადღება უნდა მიექცეს ფალსიფიკაციისა და გენმოდიფიცირებული პროდუქტებისგან წარმოების საკითხებს. ამ პრობლემის მოგვარების ეფექტური გზა არის გამჭვირვალობისა და მიკვლევადობის მიღწევა (Xiaojun & Dong, 2006), რაც შესაძლებელია ტრადიციული მეთოდებითაც იყოს დაცული, თუმცა თანამედროვე ტექნოლოგიები, როგორიცაა მაგალითად, ბლოკჩეინი, საგრძნობლად ამარტივებს და უფრო ეფექტურს ხდის ამ პროცესს (Caro et al., 2018).

ხშირ შემთხვევაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ასევე ფუნქციურ საკვებს (functional food, FF). ის მიიღება საწყისი საკვების მოდიფიკაციით ან ახალი კომპონენტის დამატებით, რაც ადამიანის ჯანმრთელობისთვის სასარგებლოა; ანდაც, არსებული კომპონენტების გაძლიერებით ან უარყოფითი გავლენის მქონე ელემენტების გამოყოფით (Joshi et al., 2018). FF-ის მისაღებად, ანუ საკვებისა და მისი ინგრედიენტების ფუნქციური ასპექტების გასაუმჯობესებლად, ბოლო დროს ბიოტექნოლოგია გახდა მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი. ის ხშირად გამოიყენება ჯანდაცვის ახლანდელი და მოსალოდნელი გამოწვევებთან გასამკლავებლად (Grajek et al., 2005). თუმცა, ხშირ შემთხვევაში მომხმარებლები სკეპტიკურად უყურებენ მოდიფიცირებულ საკვებს. ბოლო რამდენიმე ათწლეულია მსოფლიო მოსახლეობის სიცოცხლის ხანგრძლივობის ზრდამ ჯანმთელი ცხოვრების წესზე მზარდი ყურადღება გამოიწვია, მაგრამ ბევრ რეგიონში ჯერ კიდევ დიდ პრობლემად რჩება მომხმარებლების გაცნობიერების დონე და არა მხოლოდ ფუნქციური საკვების შესახებ, არამედ, საკვების სწორად მიღების, ფიზიკური აქტივობის და, ზოგადად, ჯანსაღი ცხოვრების წესის შესახებ (Salvatore et al., 2018).

საკვებით გამოწვეული დაავადებების პრევენცია საგრძნობლად ამცირებს შემდგომში მკურნალობის ხარჯებს, თუმცა პრევენციული აქტივობებიც (მაგალითად, შემეცნებითი კამპანიები, საკვების ხარისხის გაუმჯობესება და ა.შ.) თავის მხრივ, ხარჯებთანაა დაკავშირებული. ჟურნალის „ეკონომია და ფინანსები“ ამ სპეციალური გამოცემის მიზანია, უკეთესად იქნეს შესწავლილი თანამედროვე ჯანდაცვის გამოწვევები და მათი მოგვარების გზები, ძირითადი ხარჯები და ამ დანახარჯების ეფექტიანობა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

Bein, M. A., Unlucan, D., Olowu, G., & Kalifa, W. (2017). Healthcare spending and health outcomes: Evidence from selected east african countries. African Health Sciences, 17(1), 247-254. doi:10.4314/ahs.v17i1.30

Belletti, G., Marescotti, A. (2007). Costi e benefici delle denominazioni geografiche (DOP e IGP). Agriregionieuropa anno 3 n°8, Mar 2007

Caro, M. P., Ali, M. S., Vecchio, M., & Giaffreda, R. (2018). Blockchain-based traceability in agri-food supply chain management: A practical implementation. Paper presented at the 2018 IoT Vertical and Topical Summit on Agriculture - Tuscany, IOT Tuscany 2018, 1-4. doi:10.1109/IOT-TUSCANY.2018.8373021

Chalkidou, K., & Appleby, J. (2017). Eliminating waste in healthcare spending. BMJ (Online), 356 doi:10.1136/bmj.j570

Dimara, E., Skuras, D. (2005). Consumer demand for informative labeling of quality food and drink products: a European Union case study. Journal of Consumer Marketing,22(2):90-100. doi: 10.1108/07363760510589253

Gaghokidze R., &Tabatadze L. (2016). კვებისპროდუქტთაქიმია / Food Chemistry. Publisher “Universal”, Tbilisi.

Grajek, W., Olejnik, A., & Sip, A. (2005). Probiotics, prebiotics and antioxidants as functional foods. Acta Biochimica Polonica, 52(3), 665-671.

Grunert, K. G., & Ramus, K. (2005, Giugno 1). Consumers’ willingness to buy food through the internet. British Food Journal, 107(6), 381-403.

Heller, M. C., & Keoleian, G. A. (2003). Assessing the sustainability of the US food system: A life cycle perspective. Agricultural Systems, 76(3), 1007-1041. doi:10.1016/S0308-521X(02)00027-6

Joshi, D., Roy, S., & Banerjee, S. (2018). Prebiotics: A Functional Food in Health and Disease. In Natural Products and Drug Discovery. 507–523. Elsevier.

Laba, T. -., Usherwood, T., Leeder, S., Yusuf, F., Gillespie, J., Perkovic, V., . . . Essue, B. (2015). Co-payments for health care: What is their real cost? Australian Health Review, 39(1), 33-36. doi:10.1071/AH14087

Nguyen, K. -., Chaboyer, W., & Whitty, J. A. (2015). Pressure injury in australian public hospitals: A cost-of-illness study. Australian Health Review, 39(3), 329-336. doi:10.1071/AH14088

Salvatore F.P., Adamashvili N., Chiara F., & Conto F. (2018). The Awareness of the People of Their Nutrition Intake: Comparison of Developed and DevelopingCountries (abstract), Global Business Conference 2018 Proceedings: Developing New Value-Creating Paradigms, 208-209.

Verulava T. (2016). Healthcare Cost Containment Mechanisms and Georgia’s Healthcare System. Institute for Development of Freedom of Information. www.idfi.ge. Retrieved from: https://idfi.ge/en/healthcare-cost-containment-mechanisms-and-georgias-healthcare-system. Last access 23.11.2019.

World Economic Forum. (2017). Global Shapers Survey - Annual Survey 2017. From “World Economic Forum”: http://www.shaperssurvey2017.org/static/data/WEF_GSC_Annual_Survey_2017.pdf

Xiaojun, W., & Dong, L. (2006). Value added on food traceability: A supply chain management approach. Paper presented at the 2006 IEEE International Conference on Service Operations and Logistics, and Informatics, SOLI 2006, 493-498. doi:10.1109/SOLI.2006.236713

განსახილველი საკითხები

ამ სპეციალური გამოცემის თემატიკა მოიცავს, მაგრამ არ შემოიფარგლება მხოლოდ შემდეგი საკითხებით:

· ხარისხის გაუმჯობესების გამოწვევები ჯანდაცვის სისტემაში

· ჯანმრთელობის ხარჯები: მრავალფეროვნება და ეფექტურობა

· სოციალური დაზღვევის ხარჯები

· ჯანსაღი ცხოვრების წესის პოპულარიზაცია

· საკვების სანდოობისა და უვნებლობის საკითხები

· საკვების სერთიფიცირების პროცესის მნიშვნელობა და სირთულეები

· ბლოკჩეინ ტექნოლოგია მიწოდების ჯაჭვის გამჭვირვალობისთვის

· საკვები პროდუქტების სანდოობა

· ბიოტექნოლოგია ფუნქციური საკვების განვითარებისთვის

· დაგეგმილი ქცევის თეორია

· მომხმარებლების გაცნოებიერების დონე

მნიშვნელოვანი თარიღები:

· სტატიების მიღება: 1 ნოემბერი, 2020

· პასუხი ავტორებს: 1 დეკემბერი, 2020

· საბოლოო ვერსია: 25 დეკემბერი, 2020

სტატიის დამუშავების საფასური

თითოეული სტატიის გამოცემის ფასი არის 50 ლარი და არ არის დამოკიდებული სტატიის ზომაზე. საფასურის გადახდა ხდება სტატიის საბოლოო ვერსიის დადასტურების შემდეგ და მის გამოქვეყნებამდე.

საკონტაქტო ინფორმაცია

დამატებითი კითხვებისა და კომენტარებისთვის დაგვიკავშირდით ელექტრონულ ფოსტაზე: ierd.science@gmail.com

ინსტრუქცია ავტორებისთვის

ატვირთული სტატიების რეკომენდირებული სტრუქტურა ასეთია:

· გაფორმება

o სტატიის სათაური

o ავტორ(ებ)ის სახელ(ებ)ი

o ავტორ(ებ)ის აკადემიური და მეცნიერული წოდება(ები) სქოლიოში

· აბსტრაქტი (250-500 სიტყვა)

! მკითხველთათვის აბსტრაქტი არის ინფორმაციის წყარო სტატიის შინაარსისა და ჩატარებული კვლევის შესახებ. აბსტრაქტი განაპირობებს მკითხველთა ინტერესს სტატიისადმი და იძლევა შესაძლებლობას, სამომავლოდ დააინტერესოს ისინი სტატიის სრული ტექსტით.

აბსტრაქტი უნდა მოიცავდეს:

o სტატიის მიზანს, საგანსა და ობიექტს

o ჩატარებული კვლევის მეთოდს ან მეთოდოლოგიას (მოიაზრება, რომ თუ მეთოდები და მეთოდოლოგია არის ახალი, აღწერილი იქნება წყაროს მითითებით)

o კვლევის შედეგებს

o დასკვნას

o აბსტრაქტი არ უნდა შეიცავდეს განუსაზღვრელ აბრევიატურებსა და დაუზუსტებელ ცნობებს.

· საკვანძო სიტყვები

o 3-6 საკვანძო სიტყვა, რომლების გამოხატავს სტატიის არსს

! კარგად განსაზღვრული საკვანძო სიტყვები სტატიას ხდის მარტივად მოსაძებნს.

· შესავალი

o სტატიის საგანი და თემატიკა

o მკაფიოდ განსაზღვრული კვლევის მიზნები, შესაძლო ჰიპოთეზები

o ძირითადი არგუმენტები ჰიპოთეზის განსამტკიცებლად.

· თეორიული კვლევა

o ლიტერატურის ანალიზი

o თეორიული ნაწილი, კვლევის მიზნები და ემპირიული ნაწილი (შედეგები) ერთმანეთთან მჭიდროდ უნდა იყოს დაკავშირებული.

· მეთოდოლოგია

o გამოყენებული მეთოდების აღწერა და გამართლება

o მონაცემების წყაროები, დაკვირვების პერიოდი და ა.შ.

· შედეგები და განხილვა

o კვლევის შედეგები კომენტარებით

o მიზეზშედეგობრივი კავშირების ახსნა.

· დასკვნა

o კვლევის შედეგების შეჯამება

o კომენტარები კვლევის მიზნებსა და ჰიპოთეზებზე.

· გამოყენებული ლიტერატურა

! გამოყენებული ლიტერატურა მომზადებული უნდა იყოს APA (American Psychological Association) ფორმატით.

აბსტრაქტისა და საკვანძო სიტყვების სწორად ჩამოყალიბებამ შესაძლოა გავლენა იქონიოს სტატიის შეფასების პროცესის ხანგრძლივობაზე.

რეკომენდირებულია ნაშრომის ქვესათაურებად დაყოფა ზოგადი სტრუქტურის მიხედვით. სტატია უნდა ატარებდეს საერთო იდეას შესავლიდან დასკვნამდე.

ყველა სტატია გაივლის საწყის შეფასებას, რაც მოიცავს ანტიპლაგიატის პროგრამაში გატარებასა და სტატიის თემატიკის, მიზნისა და კვლევის საკითხ(ებ)ის თანხვედრის შეფასებას ამ სპეციალური გამოცემის მიზანთან. დადებითი პირველადი შეფასების შემთხვევაში ნაშრომი გადავა გარე შეფასების სტადიაზე. შეფასების პროცესი არის კონფიდენციალური (double-blind) ნაშრომებს შეაფასებს მინიმუმ ორი ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი რევიზორი სხვადასხვა ქვეყნიდან. მათ შეუძლიათ რეკომენდაცია გასცენ სტატიის ორიგინალი ვერსიის მიღებაზე, მათში მეორეხარისხოვანი ან მნიშვნელოვანი ცვლილებების შეტანაზე, ან სტატიის უარყოფაზე. მას შემდეგ, რაც შეფასების პროცესი დასრულდება, საგამომცემლო საბჭოსგან ავტორ(ებ)ი მიიღებენ კომენტარებს თვალსაზრისის ან ინსტრუქციის სახით.